Ευάγριος

I

Άγιος της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας. Μαρτύρησε επί Διοκλητιανού στη φωτιά μαζί με τον Μακάριο. Η μνήμη του τιμάται στις 18 Ιανουαρίου.

II

(4ος αι. μ.Χ.). Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (370). Μετά τον θάνατο του Αρειανού πατριάρχη Ευδοξίου (369) οι ορθόδοξοι τον ανακήρυξαν πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, ενώ οι αρειανοί ανακήρυξαν τον Δημόφιλο. Ο αυτοκράτορας Βαλέντιος αναγνώρισε τον δεύτερο και υποχρέωσε τον νόμιμο πατριάρχη να εγκαταλείψει το πατριαρχείο, παραχωρώντας ταυτόχρονα τις εκκλησίες των ορθόδοξων στους αρειανούς.

III

(; – 392 μ.Χ.). Επίσκοπος Αντιοχείας της Συρίας (388-392). Από το 364 έως το 373 έμενε στην Ιταλία, όπου βοήθησε τον πάπα Δάμασο, αντιτάχτηκε στους αρειανούς στα Μεδιόλανα και χειροτονήθηκε πρεσβύτερος. Επιστρέφοντας στην Ανατολή πέρασε από την Καισάρεια της Καππαδοκίας, όπου συνάντησε τον Μέγα Βασίλειο. Στην Αντιόχεια (όπου είχε αναπτυχθεί το Μελετιανό σχίσμα) τάχθηκε με το μέρος των Ευσταθιανών, οι οποίοι μετά τον θάνατο του Παυλίνου (388), τον ανακήρυξαν επίσκοπο Αντιοχείας. Στην έδρα του παρέμεινε μέχρι τον θάνατό του. Μετέφρασε στα λατινικά και στα συριακά τον βίο του Μεγάλου Αντωνίου και έτσι συνετέλεσε στη διάδοση του συγκεκριμένου έργου ιδιαίτερα στη Δύση. Ο Ιερώνυμος (με τον οποίο συνδεόταν) υποστήριξε ότι έγραψε και πραγματείες διάφορων υποθέσεων, οι οποίες όμως δεν διασώθηκαν.

IV

Όνομα εκκλησιαστικών συγγραφέων.

1. Ε. ο Ποντικός (Πόντος 346 – Αίγυπτος 399 μ.Χ.). Ασκητικός συγγραφέας. Τον χειροτόνησε διάκονο ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, τον οποίο ακολούθησε στην Κωνσταντινούπολη. Υπηρέτησε ως αρχιδιάκονος του Γρηγορίου και του διαδόχου του Νεκτάριου. Το 382 πήγε στην Αίγυπτο και ασκήτεψε πρώτα στα όρη της Νιτρίας και αργότερα στο όρος των Κελλίων. Υπήρξε μαθητής και φίλος του Μακάριου του Αιγύπτιου. Το κυριότερο σύγγραμμά του ήταν τα Προβλήματα γνωστικά (σε 6 Εκατοντάδες)· άλλα έργα του ήταν: Μοναχικός (σε δύο μέρη: Πρακτικός, Γνωστικός), Αντιρρητικός και επιστολές, Αποφθέγματα, Υπομνήματα στην Αγία Γραφή κ.ά. Ο Ε. είναι ο πρώτος εκκλησιαστικός συγγραφέας, ο οποίος έγραψε περιεκτικές πραγματείες και εξέθεσε τις απόψεις του σε μορφή αφορισμών· επίσης ήταν ο ανακαινιστής του είδους των Εκατοντάδων. Ο Ε. ανήκε στον κύκλο των λόγιων μοναχών της Αιγύπτου. Χωρίς να είναι πρωτότυπος υπήρξε ο πρώτος που εξέθεσε συστηματικότερα τις απόψεις του και διαμόρφωσε ιδιαίτερο μοναστικό ιδεώδες. Η επίδραση του ήταν μεγάλη και στην Ανατολή (Παλαιστίνη, Αίγυπτο) και στη Δύση. Τη διδασκαλία του συνέχισαν ο Παλλάδιος, ο Ιωάννης Κασσιανός, ο Μάξιμος ο Ομολογητής και άλλοι έως τον Πέτρο Δαμασκηνό. Η E’ Οικουμενική Σύνοδος (553) τον καταδίκασε ως ωριγενιστή μαζί με τον Ωριγένη και τον Δίδυμο τον Τυφλό.

2. Ε. ο Σχολαστικός (Επιφάνεια, Συρία 535; – Κωνσταντινούπολη 600). Εκκλησιαστικός ιστορικός. Σπούδασε ρητορική και άσκησε τη δικηγορία· εξαιτίας αυτού έλαβε την προσωνυμία σχολαστικός. Σύμβουλος του πατριάρχη Αντιόχειας Γρηγορίου A’ (571-594), τον ακολούθησε και τον υπεράσπισε στην Κωνσταντινούπολη όπου έμεινε έως τον θάνατό του. Στο διάστημα αυτό έλαβε τα αξιώματα του αυτοκρατορικού ταμία και του επίτιμου έπαρχου. Έργα του ήταν: Εκκλησιαστική Ιστορία, σε 6 βιβλία όπου ιστορεί τα γεγονότα από την Δ’ Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου (431) έως την εποχή του (594). Έτσι συνέχισε το έργο του Σωκράτη του Σωζομενού και του Θεοδώρητου. Η ιστορία του αποτέλεσε σπουδαία πηγή για τις νεστοριανικές και μονοφυσιτικές έριδες. Εξέθεσε τα γεγονότα με ακρίβεια και αντικειμενικότητα κάνοντας σωστή επιλογή και ορθή χρήση των πηγών.